Vandamikil evni

Endamálið við hesi grein er at geva tær innlit í støður, har tigul kann vera dálkað og tískil ikki kann endurnýtast.

Ávaring: Hetta er ikki ein fullfíggjað vegleiðing um, hvussu umvæling ella niðurbróting av bygningum, sum innihalda vandamikil evni, men ein innleiðsla til nøkur av teimum týdningarmestu viðurskiftunum, sum ein skal vera varin við.

Læraravegleiðing

10. Læraravegleiðing

Vandamikil evni og verndarútgerð

Endurnýtsla minkar um ávirkanina á umhvørvið. Tó eru føri, har innbygt tilfar kunnu vera dálkaðir av vandamiklum evnum, og tí kunnu teir ikki endurnýtast. Harumframt skalt tú vera varin við, at tað kann vera neyðugt at verja teg sjálvan við verndarútgerðum undir viðgerð ella niðurbróting av byggitilfari.

Skorsteinur

Tilfarið úr einum skorsteini kann vanliga hvørki endurnýtast ella endurvinnast, tí tigulsteinurin er dálkaður við sóti og tungmetalli frá royki og sóti. Tí er tað týdningarmikið, at ein neyðug ætlan er gjørd fyri, hvussu tilfarið skal brótast niður og handfarast, áðrenn arbeiðið byrjar. Tað er eisini avgerandi, at tann, ið stendur fyri arbeiðinum, hevur verndarútgerð á, sum tryggjar, at tað vandamikla tilfarið ikki skaðar viðkomandi.

Er ivi um, burturkastið er dálkað, kunnu prøvar takast. Við hesum prøvunum kann innihaldið av vandamiklum evnum staðfestast, soleiðis at røttu trygdartiltøk kunnu gerast. Prøvurnar kunnu eisini nýtast til at staðfesta slagið av burturkasti, soleiðis at tað kann verða handa á rætta staðnum.

Tíð: 60 minuttir

Fyrireiking: 10 minuttir

Uppgáva og lesnaður: 50 minuttir 

En skorsten af mursten der er dækket af sod.
En murstensmur med et vindue.

Falsa við vindeygu við elastiskum fúgum

Í mong ár hevur man nýtt elastiskar fúgur millum múrverk og vindeygu- og hurðapartar. Í ávísum tíðarskeiðum hava fúgutilfarini innihildið ymiskt vandamikil evni. Summir av vandamiklu evnunum hava evnini til at diffundera (spjaðast) út í nærliggjandi konstruktiónslutir, og tí finnast dømi um tigul, ið er dálkað við vandamiklum evnum.

Fyri at avmarka spjaðingina av hesum vandamiklu evnum, eiga hesir tigulsteinar hvørki at verða endurnýttir ella endurvunnir.

Kannast kann, um vandamikil evnihava diffunderað frá elastisku fúgunum inn í múrverkið, við at taka eina roynd.

Glaseraðar tigul-taksteinar

Glasingin á glaseraðum tigul-taksteinum inniheldur tungmetal, m.a. blýggj. Tað er framvegis lógligt at nýta glaseraðar tigul-taksteinar í nýggjum konstruktiónum, hóast teir í flestu førum verða koyrdir á tyrvingarpláss eftir niðurtøku. Áðrenn niðurtøkan av glaseraðum tigul-taksteinum verður ein ætlan gjørd, sum tryggjar, at tann, ið arbeiðir, ikki verður útsettur fyri óneyðugum heilsuvanda. Niðurtøkan av taksteinunum skal fara fram á ein hátt, har dust verður undankomi, tí dustið kann m.a. innihalda tingmetallir, sum kunnu innandast.

Yvirflatur á tigulkonstruktiónum

Nógvar tigulkonstruktiónir eru yvirflatuviðgjørdar. Summar av hesum yvirflatuviðgerðum innihalda vandamikil evni. Áðrenn niðurbróting og umvæling av tigulkonstruktiónum, sum eru yvirflatuviðgjørdar, eigur tað at verða kannað, um yvirflatuviðgerðin inniheldur vandamikil evni. Hesar kanningar verða gjørdar av serútbúnum fólkum, sum skulu taka prøvarnar og greina innihaldið, áðrenn niðurbrótingararbeiðið byrjar.

Flísalím

Í flísalími hava fyrr verið nýtt ymiskar mineralir, sum seinni eru staðfestar at vera heilsuskaðiligar. Vanliga er eingin orsøk til stúran, so leingi sum flisurnar og límið eru fullkomin. Undir niðurbrótingin verður dust í flestu førum framleitt, sum inniheldur hesi vandamiklu málmarnir.

Tað snýr seg serliga um asbest, sum varð bannað í 1980’unum, men eisini onnur vandamikil evni kunnu finnast í gomlum flísalímið.

Almennar fyrivarni

Tað er ábyrgdin hjá arbeiðsgevaranum at tryggja síni starvsfólk móti heilsuvanda, meðan arbeiðið verður gjørt. Tí skal arbeiðsgevarin gera eina ætlan og geva greiðar leiðbeiningar til tann, ið ger arbeiðið, áðrenn arbeiði við vandamiklum evnum byrjar. Um tú ivast, skalt tú seta spurningar og leita meira vitan í vegleiðingum frá viðkomandi stovnum.

Et sort tegltag der skinner i solen.

Uppgáva (50 minuttir)

Í hesi uppgávu skulu tit, í einum bólki, taka støði til eina niðurbróting ella umvæling, sum tú ella ein bólkalimur hevur luttikið í ella hevur kunnleika til. Tit skulu staðfesta, um tað kundi verið vandamikil evni í tilfarið, sum varð niðurbrotið. Minnist til at skriva øll tykkara svar niður.

Partur 1: Lýs verkætlanina stutt (15 minuttir)

  1. Hvørji arbeiði vórðu gjørd?
  2. Í hvørjum ári var húsið ella bygningurin upprunaliga bygt?
  3. Er húsið ella bygningurin síðan vorðið umvælt? Um ja, nær umleið? (gita, um tit ikki vita)

Partur 2: Umhugsan (20 minuttir)

  1. Hvørji vandamikil evni kundu hava verið í teimum niðurbrotnu tilfarunum í sambandi við arbeiðið? Tit mug gjarna leita á alnetinum fyri at loysa uppgávuna.
    • Tit kunnu brúka hetta yvirlitið til at finna útav, hvørji vandamikil evni møguliga kundu verið í ymsum konstruktiónssløgum út frá ávísum tíðarskeiðum. Tak excel-snið niður.
  2. Hvussu tryggjaðu tit tykkum móti teimum vandamiklu evnunum?
  3. Hvussu áttu tit at tryggja tykkum móti teimum vandamiklu evnunum?

Deilið tykkara svar við flokkin (15 minuttir)