4. Leiklutur handverkarans

Henda venjingin hevur til endamáls at geva innlit í og fatan av leiklutinum og týdninginum hjá handverkaranum í samfelagnum.

Læraravegleiðing

4. Introskeið_FO.pdf

En mand i shorts med et værktøjsbælte.

Ein týðandi leiklutur í samfelagnum

Handverkarar hava ein týdningarmiklan leiklut í samfelagnum. Nøkur av mest grundleggjandi tørvum hjá menniskjum verða dekt við tí arbeiði, ið handverkarar útinna. Í norðurlondum halda fólk seg mest innandura, og hetta er gjørt møguligt av handverkarum, sum hava bygt bygningarnar. Norðurlond eru bundin saman av undirstøðukervi, sum vegir, brýr og havnir, sum eisini eru bygd av handverkarum. Men byggivinnan er eisini ein stórur partur av útlátinum av vakstrarhúsgassum og stendur fyri stórum parti av teimum ráevnum, sum okkara samfelag brúkar.

Afturlit

Tá ið vit hyggja aftur í tíðina, hevur endurnýtsla verið nógv brúkt. Fyrr var munurin millum arbeiðsløn og byggitilfar nógv annar enn í dag: Tilfar var lutfalsliga nógv dýrari, meðan arbeiðsmegi var munandi bíligari. Tí kundi tað loysa seg at brúka arbeiðstíð uppá at reinsa, umvæla og endurnýta tilfar, heldur enn at keypa nýtt. Í summum førum var nýtt tilfar yvirhøvur ikki ein møguleiki.

Alt í alt var tað bæði fíggjarlig motivatión og ofta ein neyðugleiki at endurnýta tilfar.

Fram til í dag

Við industrialiseringini minkaði prísurin á byggitilfari, orsakað av møguleikanum fyri massaframleiðslu og betri undirstøðukervi. Tørvurin á endurnýtslu var ikki longur tann sami, og tí hevur endurnýtsla av byggitilfari verið nógv minni vanlig í eina longri tíð.

Í dag er endurnýtsla av byggitilfari aftur á breddanum. Hóast endurnýtt tilfar ikki altíð er bíligari enn nýtt, er endurnýtsla av byggitilfari vorðin ein partur av tí politisku dagskránni, tí tað kann hjálpa við at loysa fleiri trupulleikar, sum t.d. veðurlagsbroytingar, ráevnismangul og oyðilegging av náttúruni.

Tí er tað týdningarmikið, at nýggja ættarliðið av handverkarum verður útbúgvið til at byggja við endurnýtslutilfari, soleiðis at byggivinnan kann vera við til at skapa eitt burðardyggari samfelag.

Hvat vil eg við mínum handverki?

Nýggjar lógir frá ES fara í komandi árum at ávirka byggivinnuna. Byggifyritøkur fara at hava tørv á starvsfólkum, ið kunnu byggja meira umhvørvisvinarliga. Higartil hevur hetta ikki verið ein stórur partur av útbúgvingini ella fakinum, og tí fer tað í komandi árum at verða stórur eftirspurningur eftir starvsfólkum við hesum førleikum.

Tað eru nógvar vegir at ganga við sínum handverki, og møguleikarnir broytast allatíðina, tí vit gerast klókari, og tørvirnir broytast. Tí er tað týdningarmikið, at tú og tínir floksfelagar seta tykkum inn í tey krøv, gongdir og háttaløg, sum eru galdandi nú og fara at ávirka arbeiðsmarknaðin, tit koma út til.

 

Tíðarætlan: 45 min.

Lesing: 20 minuttir

Uppgáva: 25 minuttir

 

LCA-krøv 

Seinastu árini eru krav um lívssykluvurderingar (LCA) við fokus á klimaávirkan frá nýbygging vorðin galdandi. Hetta merkir, at tað verður sett eitt krav um, hvussu nógv eitt byggjarí má útláta av vakstrarhúsgassum. Tilfar, ið verður nýtt til bygging, er sera týdningarmikið fyri samlaðu LCA-viðgerðina av byggjarínum og tí útlat av vakstrarhúsgassum, tað hevur.

Endamálið er at minka um samlaðu klimaávirkanina frá byggivinnuni. Verður endurnýtslutilfar brúkt, verður CO2-útlátið minni, og færri tilfeingi verða nýttar, samanborið við nýtslu av nýggjum tilfari. Hetta er tí ein fyrimunur fyri samlaðu LCA-útrokningina, tá endurnýtslutilfar verður brúkt í byggingini.

Hetta merkir, at handverkarin – bæði nú og í framtíðini – skal vera førur fyri at arbeiða við endurnýtslutilfari í byggivinnuni fyri at lúka nýggj krøv og tørvir.

Lívssykluvurderingar (LCA)

Tá ið man útroknar, hvussu nógv eitt einstakt byggjarí ávirkar veðurlagið, leggur man saman ávirkanina frá øllum brúktum tilfari, umframt ávirkanina frá sjálvari byggiarbeiðsgongdini og rakstrinum av bygninginum.

Biogen byggitilfar

Biogen byggitilfar eru gjørd úr plantum, eitt nú trøum. Planturnar, sum biogena tilfarið er framleitt úr, hava evnið fotosyntesa, har plantan tekur kolsýru (CO2) upp í bløðini, bindir kolvetnið (C) og sleppur út av súrevni (O2). Á henda hátt minkar plantan um CO2 í lofthavinum.

Mineralogisk byggitilfar

Byggitilfar, sum stava frá grót, sandi og leiri úr undirgrundini, verða nevnd mineralogisk tilfar. Framleiðslan av hesum tilfari krevur í flestu førum stórar mongdir av orku.

Biodiversitet

Bio er ein stytting fyri biologi ella náttúru, og diversitet merkir ymiskleiki ella margfeldi. Biodiversitet merkir tí ein margfeldi í náttúruni, ella ein náttúra við nógvum ymiskum plantum, djórum og lívformum.

 

 

Handverkarin hevur eitt val!

Handverkarar framleiða byggjarí sambært tekningum, sum eru gjørdar av eini byggifyritøku ella ráðgeva hjá byggiharranum. Tí hevur handverkarin sjáldan beinleiðis ávirkan á, hvørji tilfar skulu nýtast til ta einstøku verkætlanina. Tó kann handverkarin sjálvur velja, hvørja fyritøku hann/hon vil arbeiða fyri. Sum handverkari kann man gera sær greitt, at man vil arbeiða fyri fyritøkur og byggiharrar, sum leggja dent á endurnýtslu ella onnur tiltøk, ið kunnu gagna umhvørvinum.

Ein felags fatan millum handverkarar um at krevja, at bygging verður framd undir bestu umhvørvisligu mannagongdum, vil tvinga byggiharrar til at raðfesta umhvørvið.

Harumframt hava handverkarar møguleika fyri at kunna kundar, starvsfelagar og fyritøkur um tær burðardyggu loysnirnar, ið eru tøkar. Tosað verður við um týdningin av hesum fyri at broyta arbeiðshættir í vinnuni, so fokus verður sett á t.d. endurnýtslu.

 

 

 

Biogen byggitilfar

Kravið um lívssykluvurderingar (LCA) hevur fingið mong í byggivinnuni at hyggja meira eftir biogenum byggitilfari. Byggitilfar, sum er gjørt úr plantum, virkar sum koltangari. Hetta kolvetni kann verða slept út aftur sum CO2 við brenning ella rotnan, og harvið økja um veðurlagsbroytingarnar. Tí gevur tað meining at endurnýta ella leingja lívstíðina á hesum tilfari, so kolvetnið verður varðveitt í tilfarið.

 

 

 

 

 

 

 

 

Mineralogisk byggitilfar

Við at endurnýta mineralogiskt tilfar sparir man orku, sum annars hevði verið nýtt til at framleiða nýtt byggitilfar. Mineralogisk byggitilfar hevur ein týðandi ávirkan á globalu upphitingina í framleiðslufasanum. Afturímóti hevur mineralogiskt tilfar næstan onga ávirkan, tá tað verður burturbeint. Tí mesta orkan verður brúkt í framleiðsluni, og tí eru stórir fyrimunir við at endurnýta mineralogiskt tilfar og harvið sleppa undan orkuforbrúki til framleiðslu av nýggjum tilfari.

 

 

 

 

 

 

 

 

Biodiversitet

Útvinning av nýggjum ráevnum tekur pláss frá náttúruni, og øki við træsáning eru ofta einsformað. Hetta gevur eitt vánaligt útgangsstøði fyri biodiversitet, tí tað trívist illa í einsformaðari náttúru. Fruktbering hjá plantum er tengd at góðum biodiversiteti, har insektir av ymiskum slag eru ómissandi.

Við at endurnýta og endurnýtsla tilfar minkar tørvurin á framleiðslu av nýggjum trøum og útvinning av ráevnum til framleiðslu av byggitilfari. Soleiðis kann meira pláss skapast til biodiversitet.

 

 

 

  

 

En mark med grantræer. En grusgrav.

 

Hugleiðingsvenjing (25 min.)

Í hesi venjing skalt tú hugsa um og svara niðanfyri standandi spurningum. Flyt spurningarnar til eitt Word-skjal, so tú kanst skriva tíni svar niður til hvønn spurning. Tú skalt brúka tíni svar, tá tit skulu gjøgnumganga tey í flokkinum aftaná.

Arbeið sjálvstøðugt (15 min.):

  1. Heldur tú, at byggivinnan spælir ein týdningarmiklan leiklut fyri eina burðardyggari framtíð? Greið frá við tínum egnu orðum, hvørjir møguleikar tú heldur, at handverkarar hava til at fremja eina burðardyggari byggivinnu.

  2. Hvørji amboð, háttaløg ella tiltøk heldur tú best kunnu hjálpa handverkarum við at minka um globalu upphitingina, avmarka nýtsluna av ráevnum og betra um biodiversitetið? Skriva minst tvey dømi.

  3. Ert tú opin fyri at nýta endurnýtslu í tínum komandi arbeiði? Hví ella hví ikki?

  4. Er nakað, tú ert í iva um ella heldur er trupult at skilja í samband við tað, sum tit júst hava lært um tilfar og endurnýtslu?

Felags gjøgnumgongd (10 min.):

  1. Fortel, hvørji amboð, háttaløg og tiltøk tit halda eru tey bestu.
  2. Er nakar, sum ikki er sinnaður at arbeiða við endurnýtslu? Hví? Diskutera tað gjarna í flokkinum.
  3. Er nakað, sum var trupult, ella sum tit hava tørv á at fáa meira greitt um?