2. Endurnýtsla versus endurvinning – ein samrøða í flokkinum

Í hesi uppgávu skalt tú arbeiða við hugtøkunum endurnýtsla og endurvinning við tí endamáli at skilja hugtøkini, nýta tey og fáa innlit í munin á hesum báðum.

Læraravegleiðing

2. Introskeið_FO.pdf

En collage med forkellige byggematerialer.

Endurnýtsla ella endurvinning?

Hvussu veit man, um eitt byggitilfar, sum hevur verið brúkt fyrr, er endurnýtsla ella endurvinning?
Tað avgerandi er í grundini, um tilfarið verður brúkt til okkurt, ið líkist upprunaligu funktiónini, ella um tilfarið er vorðið umarbeitt, so tað kann brúkast til eina aðra funktión.

Munurin á endurnýtslu og endurvinning

Tað er trupult at draga eina heilt greiða markamót millum, nær tað er talan um endurnýtslu, og nær tað er talan um endurvinning. Tó eru nakrar eyðkenni, sum kunnu hjálpa við at skilja tey sundur.

Áseting av endurnýtslu og endurvinning

  • Endurnýtsla er, tá niðurtøku av byggitilfar verður brúkt til sama ella líknandi funktión, sum tað upprunaliga var brúkt til. T.d. verða múrsteinar brúktir sum múrsteinar, og sperrtimbur verður brúkt sum sperrtimbur.
  • Endurvinning er, tá tilfarið verður broytt og umarbeitt, so tað kann brúkast til okkurt annað enn upprunaliga. T.d. verður tegl, sum verður brotið sundur og brúkt sum vegfylling, ella træ, sum verður skorið upp og brúkt til brenni.

Henda hátturin at skilja munin á endurnýtslu og endurvinning er ikki heilt fullfíggjaður. Tað finnast dømi um byggitilfar, sum eftir fyrstu nýtslu verður broytt til eitt annað tilfar, áðrenn tað aftur verður nýtt til framleiðslu av einum byggitilfari av sama slagi sum upprunaliga. Og er hetta so endurnýtsla ella endurvinning? Í hesum førum gevur tað meining at hyggja nærri at, hvussu nógv tilfarið er vorðið umarbeitt.

Ein annar háttur at avgerða, um talan er um endurnýtslu ella endurvinning, er við at hyggja eftir teimum tilgongdum, sum henda eftir eina niðurbróting. Her kann man skilja millum endurnýtslu og endurvinning við at deila tilfarið upp eftir, um tað kann flytast beinleiðis frá eini niðurbróting til eitt nýtt byggjarí, har tað verður endurnýtt beinleiðis (endurnýtsla), ella um tilfarið verður flutt frá niðurbróting til eina framleiðsluvirkisstøð, har tað verður brúkt til framleiðslu av einum nýggjum tilfari (endurvinning).

Hetta verður lýst í lívsringrásinum (livscyklus-figuren), har endurnýtsla verður lýst við leiðini frá niðurbróting til innbygging, meðan endurvinning verður lýst við leiðini frá niðurbróting til framleiðslu og víðari til innbygging.

Við bæði endurnýtslu og endurvinning varðveitast ráevnini. Hetta minkar um tørvin á at brúka nýggj ráevni, sum tað er lýst í ovaru vinstra horninum á figurinum. Fyrimunurin við endurnýtslu fram um endurvinning er, at ein sparir orkuna, sum verður brúkt til at umarbeiða tilfarið og broyta tað til okkurt nýtt.

 

Tíðarætlan: 55 min.

Lesing: 15 minuttir

Uppgáva: 40 minuttir

Endurnýtsla

Hugtakið endurnýtsla merkir at brúka ein ídnaðarvøra ella ein lut aftur, sum tað er, uttan at broyta skap ella eginleikar.

Endurvinning

Hugtakið endurvinning merkir at nýta ein longu brúkt ídnaðarvøra, til at gera ein nýggj ídnaðarvøra. Endurvinning krevur, at ídnaðarvøran verður umskapað við einari ávísari viðgerð ella arbeiðsgongd fyri soleiðis at skapa okkurt nýtt.

Dømi um endurnýtslu

Tað er talan um endurnýtslu, tá eitt tilfar verður brúkt aftur í eini nýggjari verkætlan, men varðveitir sín upprunaliga skap.

Eitt gott dømi um eitt stað, har ein stórur partur av endurnýtslutilfari er brúktur, er danska byggihugskotið Upcycling Orangery. Her eru brúkt 17 tons av byggiúrgangi til at byggja eitt orangeri, har alt er gjørt við endurnýtslutilfari. Her eru brúkt endurnýtt betong, timbur, glas og tegl.

Endurnýtslan av tilfari merkir, at minni orka er brúkt til at viðgera tilfarið, samanborið við orkumongdina, ið hevði verið brúkt til at framleitt nýtt tilfar. Í Upcycling Orangery hava tey spart 9300 kg CO2 við at nýta endurnýtslutilfar.

  • Royn Flight emission map fyri at vita, hvussu langt tú kanst flúgva fyri somu nøgd av CO2. 
Et rum med store vinduer, en grå murstensvæg, træspær og et bord med stole.
Upcycling Orangery, Aalborg, Danmark

Dømi um endurvinning

Tað er talan um endurvinning, tá eitt tilfar verður brúkt í aðrari útgávu enn upprunaliga.

Her eru nøkur dømi um endurvinning:

Tegl, sum verður brotið sundur, kann brúkast sum vegfylling undir vegir og gongugøtur, sum botnlag á tekjum við gróðri, sum íblanding í betong ella í nýggjar teglsteinar.

 

En grusgrav.
Grótbrot, Danmark

Træ, sum ikki longur er egnað til annað brúk, kann skerast til spønir, sum kann brúkast til fyribils gongugøtur ella sum brenni í hitaverkum.

En bunke med træflis.
Spønir av flísaðum træi

Uppgávur - samrøða í flokkinum (40 min.)

Nú skalt tú loysa nakrar uppgávur, har tú m.a. skalt finna nøkur dømi um endurnýtslu og endurvinning, sum tú skalt leggja fram fyri flokkin. Tú mást gjarna taka útgangsstøði í tínum egna gerandisdegi, men tú kanst eisini brúka dømi, sum tú kennir frá øðrum støðum. Royn at finna fimm dømi – ella so nógv, sum tú kanst.

Tú mást gjarna flyta spurningarnar yvir í Word, so tað verður lættari at skriva tíni svør til hvønn spurning.

  1. Lýs endurnýtslu og endurvinning (5 min.)

    • Lýs við tínum egnu orðum, hvat endurnýtsla merkir.
    • Lýs við tínum egnu orðum, hvat endurvinning merkir.

  2. Dømi um endurnýtslu og endurvinning (10 min.)

    • Nevn 5 dømi um endurnýtslu. Tú kanst brúka dømi frá bæði tínum gerandisdegi og tínum fakøki.
    • Nevn 5 dømi um endurvinning.
    • Finn eitt dømi, har tað er trupult at avgera, um tað er endurnýtsla ella endurvinning.

  3. Saman við einum síðufelag (10 min.)

    • Legg tíni svar fram fyri einum floksfelaga, og hoyr hansara svar.
    • Vel saman 1-2 av tykkara bestu dømum um endurnýtslu og endurvinning.
    • Vel saman eitt dømi, har tit halda, at tað er trupult at avgera, um tað er endurnýtsla ella endurvinning.
    • Skriva minst trý orð ella hugtøk niður, sum tit hava hitt á ella hugsað um undir undirvísingini í dag, sum eru nýggj, áhugaverd ella serliga viðkomandi fyri kjakið um endurnýtslu og endurvinning.

  4. Framløga fyri flokkinum (15 min.)

    • Být frágreiðingar tykkara av endurnýtslu og endurvinning við flokkin, og finnið út av, um tit øll eru samd um munin á teimum báðum.
    • Legg fram tykkara bestu dømi fyri flokkin, eins og dømi, har tað er trupult at avgera. Royn í felag at semjast um, um talan er um endurnýtslu ella endurvinning.
    • Fortel, hvørji nýggj orð ella hugtøk tit hava valt.